Tradycje Wielkanocne na Podkarpaciu

Nasz region może poszczycić się pięknymi tradycjami związanymi z przeżywaniem Świąt Wielkiej Nocy.

Topienie, palenie lub strącanie Judasza

Na pewno do ciekawych obrzędów należało wielkośrodowe topienie, palenie lub strącanie Judasza. Zwyczaj ten popularny był w Pruchniku. Polegał on na tym, że ze słomy robiono kukłę z przytroczonym workiem, w którym umieszczano trzydzieści szkiełek mających symbolizować trzydzieści srebrników. Później taką kukłę gawiedzi ciągnięto po wsi i wymierzano jej trzydzieści symbolicznych kijów, po czym palono, topiono lub zrzucano z wieży kościelnej.

Straż Wielkanocna przy Bożym Grobie

Inną ważną tradycją jest pełnienie straży przy Bożym Grobie. Zwyczaj ten sięga czasów Średniowiecza. W wielu miejscowościach na Podkarpaciu w okresie Triduum Paschalnego rozpoczyna czuwanie właśnie Straż Wielkanocna. Najczęstszym umundurowaniem straży jest to, nawiązujące do mundurów wojskowych. Straż Wielkanocna jest obecna w wielu kościołach w Wielką Sobotę, gdy wierni święcą pokarmy. Co ciekawe, w niektórych miejscowościach Straż chodzi od domu do domu składając życzenia świąteczne mieszkańcom. W niektórych miejscowościach pełnią straż odziały nawiązujące umundurowaniem do wydarzeń historycznych np. Powstania Kościuszkowskiego czy Gwardii Narodowej.

Triduum Paschalne

Bardzo ważne w tradycji na Podkarpaciu było Triduum Paschalne, czyli Wielki Czwartek, Wielki Piątek i Wielka Sobota. W Wielki czwartek w kościołach zawiązywano dzwony, które milkły. Wtedy pojawiały się na wsiach gromadki chłopców z „kołatkami”, drewnianymi terkotkami, które nawoływały mieszkańców na nabożeństwa.

Nawiązanie do nadchodzącej wiosny

Ponieważ Święta Wielkiej Nocy przypadają czas, kiedy zmieniają się pory roku, bardzo wiele symboli nawiązuje do tego przejścia. Najważniejszymi symbolami są woda, ogień, jajko i zielona gałąź. Ważnym zwyczajem było przemywanie się rankiem, w Wielki Piątek. Wówczas mieszańcy różnych miejscowości udawali się do pobliskiej rzeki, wierząc, że ten rytuał pomoże uchronić się przed chorobami.

Tworzenie pisanek

Natomiast wieczorem w Wielki Piątek dziewczęta zaczynały gotować jajka na pisanki. Ten zwyczaj, zwłaszcza tutaj na Podkarpaciu jest wciąż bardzo popularny. Dwoma najbardziej popularnymi technikami w naszym regionie są: technika batikowa, czyli pisanie woskiem oraz technika wydrapywania na barwionym jaju. Najbardziej archaiczne wzoru na pisankach nawiązywały do natury – do słońca czy do księżyca. Później pojawiły się również motywy roślinne, a na końcu chrześcijańskie.

Kolorowe barwy pisanek uzyskiwano używając naturalnych barwników - wywar z łupin z cebuli, barwiący skorupki na rudo; młode żyto lub liście jemioły, stanowiące źródło zielonego barwnika; kora dębu - brunatnego, kora jabłoni - żółtego czy jagody bzu czarnego - błękitnego.

Niedziela i Poniedziałek Wielkanocny

Niedziela Wielkanocna jest kwintesencją chrześcijaństwa. Wyjątkowość tego dnia podkreśla nawet wzajemne pozdrawianie się - zamiast popularnych zwrotów mówi się: „Chrystus zmartwychwstał!”, na co odpowiada się: „Prawdziwie zmartwychwstał”. Po Rezurekcji wierni zasiadają do śniadania wielkanocnego, które zaczyna się zawsze dzieleniem się święconym jajkiem i życzeniami, „aby w zdrowiu i pomyślności Bóg dozwolił doczekać następnego Zmartwychwstania Pańskiego”.

W niektórych wioskach okolic Przeworska (Grzęska) praktykowano zwyczaj, że w tym dniu, a częściej w Poniedziałek Wielkanocny, gospodarz po uroczystym śniadaniu wielkanocnym szedł na swoje pola, by w ich rogach „posadzić” krzyżyki zrobione z gałązek kłokoczki, poświęconych w palmie wielkanocnej, oraz małą palemkę zrobioną z pozostałych jej komponentów. Ten zwyczaj wraz z pokropieniem pola wodą poświęconą w Wielką Sobotę składał się na swoistą prośbę o Boże błogosławieństwo.

Dzisiaj niektóre z tych tradycji ulegają zapomnieniu, inne nadal są kultywowane, ale wszystkie razem stanowią o dziedzictwie kulturowym naszego regionu.